Aziz Polieuktos Kilisesi Kalıntıları

2000 yıla yakın bir tarihi olan kilise. İstanbul'un göbeğinde bulunuyor ve şuan korkunç bir durumda. Aşırı bakımsız ve doğaya terk edilmiş bir vaziyette. O kadar umursanmamış bir durumda ki sütunlardan birini alıp evinize görürseniz kimse ne yapıyorsun demez. Tarihe karışmak üzere olan başka bir yapı malesef. Ancak konumu oldukça güzel belki yok olunca yerine bir otel yapabiliriz daha işlevli olur ya iki üç harebeden. Gitmenizi tavsiye ederim yok olmakta olan tarihi en önden seyredebilirsiniz. Onun dışında akşam vakitleri uzak durun.

Etrafından geçip gidenlerin ne olduğunu dahi bilmediği bu yapı zamanında Ayasofya'yı yaptıran İmparator Constantinus'u o kadar etkilemiş ki Constantinus daha büyük bir kilise için Ayasofya'yı inşa ettirmişti. Böylesine büyük bir yapıdan geriye çok az şey kalması çok üzücü. Latinlerin 4. Haçlı kuşatması sırasında tamamen yağmalayıp yıktığı bu yapının 3 katkı olduğu ve diğer bazilika tarzı Kiliselerden oldukça farklı olduğu ortada. Yapı kalıntılarından da anlaşılacağı üzere dikdörtgen bir şekilde yapılmış. Latin istilası sırasında kilise de bulunan bir çok değerli oymalar, işlemeler, sütünlar, kilise süslemeleri ve değerli dini yapıların Avrupa ya kaçırıldığı ve burada hala günümüzde sergilendiğini söylemek gerekir. Yine yapıdan arta kalan bir kaç değerli kilise parçasını günümüzde İstanbul arkeoloji müzesi bahçesinde bulmak mümkündür. Cumhuriyet döneminde hiç değer verilmeyen ve bir çöplüğe dönen yapıda evsizler mahsen kısmında kalmış 2020 yılında tekrar temizlenip ziyarete açılsada şahsen mahsen kısmında evsiz ve tinercilerden kalma izler mevcut bu nedenle mahsen kısmını sonuna kadar dolaşamadık yinede herkes muhakkak gidip görsün.

Berduşlara bırakılmış bir tarih. Restorasyon yok, bakım yok, pislik içerisinde. İbb yanında, İstanbul'un göbeğinde kocaman bir yanlış. Bu eser tarihimizin anahtarlarından birisi. Latinlerin kendi dindaşlarına neler yaptığının en büyük kanıtı.

Etrafina tel örgü çekip öyle bırakmışlar. Eskide durumu daha kötu idi.

Kilise, Ayasofya’dan sonra İstanbul'un en büyük bazilikalarından biri olarak biliniyor. Saraçhane Arkeoloji Parkı'nda yer alan kalıntılar 6. yüzyıla dayanıyor.

Fatih Heykelinin tam karşısında, ana cadde üzerindeki küçük bir parkta, bu kilisenin kalıntıları görülebilir.İmparator III. Valentinus’un yeğeni Anicia Juliana: 524-527 yılları arasında Forum Tauris’ten Havariyyun kilisesine giden ve Mese olarak isimlendirilen ana caddede: Konstantiniani veya Theodosianai diye adlandırılan bölge, aile mülkü yakınlarında, Aziz Polyeuktos’a adanan bir kilise yaptırdı. Kilise, Mese caddesinin kuzeyinde, yamaçta kuruldu.Tüm yapı: Vaftizhane, Martriyum ve dışarıdan 52 x 58 metre büyüklüğündeki ana mekandan oluşuyordu. Bu mekanın geniş merdivenlerle ulaşılan narteksi, atriumun seviyesinden 5 metre daha yüksekti. Ortadaki nefin kubbeyle örtülü olduğu sanılıyor. Bir kısım belgeye göre, kilisenin iç donanımının oldukça zengin olduğu düşünülüyor. Zemin ve duvarlardaki mermer kaplamalar, mozaik ve taş kakmalarının çok özel nitelikte ve sanat tarihi açısından önem taşımaktadır. Marmara adasından getirilerek işlenmiş mermerler ve kabartmalarla bezenmiş yapı taşları bulunur.Evet devam eden süreçteki gelişmeler şöyledir. Günümüze kadar ulaşan kubbeli mahzenler, 7’nci yüzyılda molozla doldurulur. İkonacılık döneminde, kilisenin figüratif kabartmalı ortadan kaldırılır. Kilise 10’ncu yüzyılın ikinci yarısına kadar kullanılır. 10’ncu yüzyıl sonu veya 11’nci yüzyıl başında, yapı harabe hale gelir. Buna sebep olarak: 1010 yılındaki depremden etkilendiği düşünülmektedir. 12’nci yüzyılın ortalarına doğru atrium yağmalanır. Kuzeydeki yapı sarnıca dönüşür ve atrium, mezar olarak kullanılır. Nispeten iyi korunarak gelen kilise, 1204 yılındaki Latin Haçlı istilasında tamamen yağmalanır.Pek çok parçası Venedik’e kaçırılır ve oradaki San Marco manastırında kullanılır. Diğer yapı parçaları, eski İstanbul’da diğer yapılarda yeniden kullanılır. Azizlerin kutsal kalıntıları ise, 14’ncü yüzyılda Rus hacıların yazdıklarına göre Havariun kilisesinin bir yan şapelinde bulunmaktadır. İstanbul’un fetih edilmesinden sonra, kilise kalıntılarının kuzeydoğusunda, 1474-1475 yılları arasında mimar Ayas mescidi yapılır. 1489 yılında kilise kalıntılarının üstüne Karagöz mescidi inşa edilir ve 1493-1494 yılları arasında, Sadrazam Çandarlı İbrahim Paşa hamamı eklenir. Her iki yapıda da özellikle hamamın temelinde, buradan alınan yapı taşları kullanılır.

Eğer ayakta kalabilmeyi başarsaydı Ayasofya kadar büyük ve önemli bir Bizans eseri olacaktı. Latin istilasında nadide freskler ve parçalar kaçırılmış.

Ayios Polieuktos Kilisesi’ni, Anikius Olybrius’un kızı Anikia Luliana 524 – 527 yıllarında yaptırmıştır. Kilisenin bugün sadece temel kalıntıları görülebilmektedir ve 1964 – 1965 yılı kazılarında ortaya çıkarılmıştır.İmparator Justinanos’un iki büyük yapısı Sergios Bakkhos ve Ayasofya Kiliseleri’nden hemen önce inşa edilen Polieuktos, bu yapıların öncülü olarak dönemin mimari gelişiminin de bir göstergesidir.İbadethane, kubbeli bazilika olarak inşa edilmiştir. Kurtarma kazıları esnasında ortaya çıkarılan eserlerden şu anlaşılmaktadır ki; yapıda daha önceleri bulunan bir çok parçanın 13. yüzyılda Haçlı işgali sırasında Polieuktos Kilisesi’nden Venedik’teki San Marco’ya kaçırıldığı anlaşılmıştır.Plan şeması kapalı Yunan Haçı tipindedir. Orta mekanın üzerinin kubbe ile örtülü olduğu anlaşılmaktadır. Apsisin içinde sintronon basamakları mevcuttur. Kazılarda çıkan parçalardan bu kilisenin bezemeleri, geç Roma sanatının en önemli örneklerinden olan sütun başlıkları ve mimari görkemiyle ünlüdür. Kalıntılar 1960’larda yeraltı geçidi yapılırken ortaya çıkarılmıştır.

Şuan restorasyon çalışması oldğundan gieiş yasak

1960 lardaki kazılarda gün ışığına çıkarılmış. Aya Sofya inşa edilene kadar Istanbul'un en büyük kilisesi olduğu söyleniyor. Kalıntıların dışında herhangi bir işaret, tabela, bilgi veren bir not vs. bulunmuyor.